مراحل قانونی استرداد جهیزیه با سیاهه یا بدون آن، قبل و بعد از طلاق

در این متن، به بررسی مراحل قانونی استرداد جهیزیه به همراه سیاهه یا بدون آن، قبل و بعد از طلاق می‌پردازیم. ابتدا نیاز داریم تا تعریفی از جهیزیه و جهاز زن ارائه دهیم. جهیزیه به مجموعه‌ای از اموال منقولی اشاره دارد که زن برای استفاده یا تزئین زندگی مشترک، آن‌ها را از سوی خود به منزل شوهر می‌آورد. این عادت کهنی، عرف هر منطقه، شهر یا قومی دارد و نقش به سزایی در شناخت آن دارد. حالا بیایید به موضوع استرداد جهیزیه پرداخته و جزئیات آن را بررسی کنیم.

قانون مدنی ایران، تعریف دقیقی از جهیزیه ارائه نکرده است، زیرا زن به صورت قانونی و شرعی متعهد به آوردن جهیزیه به منزل شوهر نیست و تهیه وسایل لازم برای زندگی مشترک بر عهده شوهر است. اما با توجه به اینکه جهیزیه به منزل مشترک از سوی زن در کشور ما رایج است و موضوع استرداد جهیزیه و اختلافاتی که از آن ناشی می‌شود، به عنوان یکی از مهم‌ترین دعاوی در دادگاه‌های خانواده محسوب می‌شود، باید به تحلیل حقوقی آن بپردازیم.

مهم است که در نظر داشته باشیم آوردن جهیزیه از سوی زن، به معنای انصراف از مالکیت نیست، بلکه فقط به جهت زندگی مشترک، شوهر حق استفاده (انتفاع) از آن را دارد و عرفا نیز چنین است که مالکیت جهیزیه متعلق به زن است و شوهر حق استفاده دارد. با در نظر گرفتن این نکته و همچنین اینکه زن تکلیفی برای آوردن جهیزیه به منزل شوهر ندارد، زن می‌تواند هر زمان که بخواهد، جهیزیه را استرداد نماید. سوال می‌شود که آیا این امکان وجود دارد که جهیزیه قبل از طلاق استرداد شود؟ بله، امکان پذیر است. زیرا زن مالک آن وسایل است و می‌تواند به هر زمانی آن را مسترد کند. متأسفانه، تجربه‌ها نشان می‌دهد که گاهی اوقات به دلیل عشق به خانواده و محل زندگی مشترک، زن و خانواده او جهیزیه را برای داشتن زندگی مطلوب به منزل شوهر می‌برند؛ اما استرداد جهیزیه قبل از طلاق به منزله تمایل به جدایی است و در نتیجه بهتر است موضوعات قانونی مربوط به استرداد جهیزیه را همواره در نظر داشته باشیم.

نکته‌ای مهم که باید درباره جهیزیه دانست، این است که اموال و وسایلی که شوهر در طول زندگی مشترک خریداری می‌کند، حتی آنچه را که در خرابی یا استهلاک جهیزیه زن خریداری می‌کند، جزء جهیزیه نمی‌شود. جهیزیه به مجموعه‌ای از اموال اشاره دارد که زن به خانه شوهر آورده است. اگر در طول زمان این وسایل خراب یا مستهلک شوند، شوهر مسئولیتی و تکلیفی برای پرداخت وجه آن یا دادن جایگزین ندارد. بنابراین اگر زمانی به دلیل استرداد جهیزیه دادخواست مطرح کنید، فقط آنچه باقی مانده است را می‌توانید استرداد نمایید.

استرداد جهیزیه با سیاهه

در کشور ما، استفاده از سیاهه یا لیست اقلام جهیزیه از دیرباز رایج بوده و نمونه‌های خطی قدیمی نیز در این زمینه وجود دارد. اگر تمایل به داشتن سیاهه دارید، بهتر است فهرستی کامل از جهیزیه به همراه جزئیات آن را تهیه کرده و پس از استقرار در خانه شوهر، از وی امضاء دریافت کنید که این اقلام به منزل وی آورده شده است. جزئیات اقلام، به ویژه وسایل گران‌قیمت، باید به دقت و کمال دقت نوشته شوند؛ برای مثال اگر یخچال جزء جهیزیه است، نام کارخانه سازنده و مشخصات آن را ذکر کنید یا اگر فرش جزء جهیزیه است، مشخص کنید که آیا ماشینی یا دست‌بافت است و اطلاعات دقیق آن را ثبت نمایید. امضاء شاهد زیر سیاهه (فهرست جهیزیه) الزامی نیست، اما اگر امضاء شهودی امین انجام شود، می‌تواند به تاثیرگذاری در موضوع استرداد جهیزیه کمک کند.

استرداد جهیزیه یا بردن جهیزیه در کل امری آسان است و معمولاً مشکلی در این خصوص وجود ندارد. زن می‌تواند با تقدیم دادخواست به دادگاه خانواده یا شورای حل اختلاف، با استناد به سیاهه، جهیزیه را استرداد نماید.

دو نکته حائز اهمیت در این زمینه وجود دارد: اولاً، در بعضی نقاط ایران، رسم بر این است که بعضی از اقلام جهیزیه توسط خود شوهر خریداری می‌شوند و در فهرست جهیزیه نوشته می‌شود. در این صورت، اگر شوهر بتواند ثابت کند که این چند وسیله منزل را او خریداری کرده است، زن دیگر نمی‌تواند آن‌ها را جزء لیست جهیزیه مسترد نماید. به عبارت دیگر، شوهر ممکن است این وسایل را به عنوان کمک به جهیزیه خریداری کرده باشد تا در زندگی مشترک استفاده شود، و نه این که زن آن‌ها را استرداد نماید و او مجبور شود دوباره همان وسایل را خریداری کند.

در نکته دوم، مشاهده شده است که در بعضی سیاهه‌ها، طلاهای عروس (زوجه) با قید “گرم” به عنوان بخشی از جهیزیه ذکر شده‌اند. باید توجه داشت که طلاهای زوجه متعلق به او و در تصرف اوست و مرد استفاده‌ای از آن‌ها ندارد؛ بنابراین، این طلاها جزء جهیزیه محسوب نمی‌شوند. در صورتی که زن از استرداد طلاها بر اساس سیاهه جهیزیه، دادخواست استرداد طلاها را تقدیم دادگاه کند، اگر طلاها توسط زوجه به منزل شوهر آورده شده باشد و در زندگی مشترک استفاده شده باشند، ممکن است در دادگاه شواهدی ارائه شود که طلاها به عنوان زینت و تزئینات در جهیزیه نبوده و بلکه متعلق به زن بوده‌اند و از این جهت استرداد آن‌ها ممکن نباشد. البته در مواردی که شواهد استرداد طلاها موجود باشد و اثبات شود که زوجه آن‌ها را از زن برداشته است، زن می‌تواند با اقدامات کیفری یا حقوقی مناسب شکایت کند.

استرداد جهیزیه بدون اجازه شوهر

در عرف، طلاها به نوعی و به زعم برخی افراد، به عنوان هدیه‌ای از شوهر به زن داده می‌شوند و به عنوان جزءی از جهیزیه ذکر می‌شوند. اما در واقع، این طلاها متعلق به زن بوده و مربوط به اوست؛ زیرا زن مالک جهیزیه است و وظیفه قانونی برای آوردن یا نگه‌داشتن جهیزیه ندارد. بنابراین، زن هر زمان که بخواهد، می‌تواند جهیزیه را استرداد کند و برای این کار نیازی به اجازه شوهر نیست. اگر تصمیم به استرداد جهیزیه بدون اجازه شوهر دارید، باید توجه داشته باشید که تنها می‌توانید آن اقلامی را که شما خود به عنوان جزء جهیزیه خریداری کرده‌اید، بدون اجازه شوهر، از خانه خارج کنید.

تجربه وکلای من نشان می‌دهد که اکثر شکایت‌های سرقت که مرد از زن در مورد بردن اثاثیه منزل می‌کند، به دلیل عدم وجود عنصر معنوی جرم یا سوء نیت، به نتیجه مطلوب مرد نمی‌رسد.

برای استرداد جهیزیه بدون اجازه دادگاه، توصیه می‌شود چند نفر از همسایگان را به عنوان شاهد دعوت کنید که مشاهده کنند کدام اقلام و وسایل را از منزل خارج می‌کنید. این اقدام می‌تواند در اثبات استرداد موفق‌تر و مؤثرتری داشته باشد.

مسئولیت مرد در جهیزیه چیست؟

در شروع زندگی مشترک، زن معمولاً اموالی را به عنوان جهیزیه به خانه شوهر می‌برد که می‌تواند شامل اقلام مختلفی از جمله وسایل خانه‌داری، لوازم آشپزخانه، مبلمان و سایر ملزومات زندگی باشد. این موضوع به عنوان یک سنت قدیمی و عرفی در برخی مناطق و فرهنگ‌ها رایج است.

اما مسئولیت مرد در جهیزیه معمولاً به شکلی از قانونی یا حقوقی تعریف نمی‌شود. قوانین مدنی و حقوقی کشورها به طور کلی مسئولیت مرد در جهیزیه را تعیین نکرده‌اند. در عمل، وظیفه آوردن جهیزیه و نیز نگهداری و حفظ آن بر عهده زن است.

به عبارت دیگر، مرد قانونی وظیفه‌ای در ارتباط با جهیزیه ندارد و اموال جهیزیه متعلق به زن است و وی می‌تواند به تشخیص خود از این اموال استفاده کند. اگرچه برخی از مردان به صورت اختیاری به خرید و تهیه بعضی از اقلام جهیزیه کمک می‌کنند، اما این بر عهده‌ی شخصیت و نیکوکاری آنان است و نه یک مسئولیت حقوقی واضح.

در نتیجه، مسئولیت مرد در جهیزیه محدود به وظایف اختیاری و انسانی نیکوکارانه است که برخی مردان ممکن است به طور خودجوش انجام دهند، اما به صورت عمومی در قوانین حقوقی یا قوانین مدنی تعیین‌شده نیست.

آیا می‌توان مرد (شوهر) را در حکم امین دانست؟

در مورد حکم امینی که زن در ارتباط با جهیزیه خود می‌گیرد، به دو گونه باید پاسخ داد. اگر به صورت ساده و خشک به قوانین نگاه کنیم، نمی‌توان مرد را به عنوان امینی در نظر گرفت. زن به عنوان مالک جهیزیه امکان استرداد آن را هر زمان که بخواهد دارد و نیازی به اجازه شوهر ندارد. در نتیجه، وجود امین در این مسئله ضروری نمی‌باشد.

اما اگر از دیدگاه عرفی و معمول‌الاستفاده در این زمینه به موضوع نگاه کنیم، می‌توان از شوهر به عنوان امین جهیزیه نام برد. برخی از زوج‌ها می‌توانند این امر را به صورت اختیاری و محترمانه تنظیم کنند که شوهر به عنوان امین موقتی جهیزیه را نگه‌دارد و در صورت نیاز به زن برگرداند. اما این توافق باید بر اساس اراده و توافق طرفین صورت گیرد و نباید مشکلات و اختلافات در آینده ایجاد کند.

آیا می‌توان در شرایطی که مرد جهیزیه را تصاحب کرده است، به جرم خیانت در امانت از او شکایت کرد؟

این سؤال دو جنبه دارد که به بهتر است هر جنبه را مورد بررسی قرار دهیم. اگر به صورت ساده به قوانین نگاه کنیم، احتمالاً نمی‌توان زوج را به جرم خیانت در امانت محکوم کرد. زیرا جرم خیانت در امانت بیشتر به اعمالی اشاره دارد که استرداد اموال یا موارد مشابه پیش‌بینی شده است. اما در خصوص جهیزیه، این پیش‌زمینه وجود ندارد و هدف اصلی زوجه از آوردن جهیزیه، ادامه زندگی مشترک است و استرداد جهیزیه در آن لحاظ نمی‌شود. بنابراین این جرم به طور قطعی صورت نمی‌پذیرد.

در نظر گرفتن نقصان‌ها یا تلف‌های احتمالی در جهیزیه نیز به دلیل عدم وجود شرط استرداد در زمان ازدواج، به صورت قانونی بسیار مشکل است. به عبارت دیگر، زوج نمی‌تواند به جرم خیانت در امانت محکوم شود چرا که هنگام ازدواج این شرط وجود ندارد و استرداد جهیزیه در زمان مشخص نشده‌ای قرار دارد.

اما اگر از دیدگاه عرفی به موضوع نگاه کنیم، ممکن است در مواردی که اموال جهیزیه را شوهر تصاحب کرده است و از آنها سوءاستفاده کرده باشد، این مسئله اختلافی بین زن و شوهر ایجاد کند و زن ممکن است به دلیل نقصان‌ها و آسیب‌های به جهیزیه، شکایت کند. اما در این صورت، مسئله بیشتر به دادگاه خانواده و ارائه شواهد و مدارک برمی‌گردد و قضاوت نهایی بر اساس شرایط هر مورد صورت می‌گیرد.

در کل، به نظر می‌رسد که می‌توان مرد را به جرم خیانت در امانت محکوم نکرد؛ زیرا شرط استرداد جهیزیه در زمان ازدواج وجود ندارد و این مسئله از دیدگاه قانونی به‌طور قطعی تعیین‌شده نیست. اما در مواردی که به صورت عرفی شرایط و توافقات مشخصی بین زن و شوهر وجود داشته باشد، مسائلممکن است مورد اختلاف و قضاوت قرار گیرند که بستگی به شرایط هر مورد دارد.

تصاحب، اتلاف، و مفقود کردن در موضوع جهیزیه به معانی زیر استفاده می‌شود:

– تصاحب: هر فعلی که باعث می‌شود زن به صورت صحیح و مالک قانونی جهیزیه خود شود و انجام این اعمال تنها به عهده مالک می‌باشد. همچنین، از جمله این اعمال می‌توان به انتقال مالکیت جهیزیه به زن اشاره کرد.

– اتلاف: به معنای تلف کردن و خراب کردن مال‌های جهیزیه اشاره دارد. حتی اگر قسمت کوچکی از جهیزیه تلف شود، نیز مصداق اتلاف می‌شود و نیازی نیست که تمام مال‌های جهیزیه تلف شوند.

– مفقود کردن: به معنای گم کردن و ناپدید شدن مال‌های جهیزیه اشاره دارد و هرگونه عملی که باعث مخفی کردن مال‌های جهیزیه از زن می‌شود، مصداق مفقود کردن می‌شود.

این مسائل به معنای مادی رکن محسوب می‌شوند و در دادگاه‌ها باید به صورت صریح و شفاف تایید شوند. برای تحقق این رکن‌ها، نقض قوانین مربوط به مالکیت جهیزیه، شواهد کافی و قصد اضرار به زوجه مورد احتیاج است.

در برخی مناطق و اقوام، رسم وجود دارد که قسمتی از جهیزیه را شوهر تهیه کند. در این صورت، این اموال به عنوان مال زوجه در نظر گرفته نمی‌شوند و مالکیت آن به صورت صحیح و با اجازه زن متعلق به شوهر است.

در مورد پرسشی که آیا زن می‌تواند در جهیزیه‌ای که از طرف مرد تهیه شده است، بدون اجازه دخل و تصرفی داشته باشد، باید گفت که اگر مرد وسایلی را برای خانه‌شان تهیه کند و جهیزیه رسمی به حساب نیاید، زن باید بداند که این وسایل به عنوان اموال شوهر محسوب می‌شوند و او نیازی به اجازه دخل و تصرفی در آنها ندارد. در این حالت، اموال تهیه شده توسط مرد به او تعلق دارند و از جهیزیه محسوب نمی‌شوند.

تعقیب شوهر به جرم خیانت در امانت

تعقیب شوهر به جرم خیانت در امانت در شرایطی که زوجین طلاق گرفته‌اند یا جدا از یکدیگر زندگی می‌کنند یا زوجه، زوج را ممنوع از تصاحب، تلف و استعمال کرده و جهیزیه را تحویل نگرفته و به زوج اخطار داده است که جهیزیه او را پس دهد، امکان‌پذیر است.

برای استرداد جهیزیه، زوجه می‌تواند با اظهارنامه یا دادخواست به دادگاه مراجعه کند و مطالبات خود را به صورت شفاهی، ضمنی یا به هر طریق دیگری که در دادگاه ثابت شود، ارائه کند.

زمانی که زوج از خواست و اراده زوجه آگاه می‌شود، شرط استرداد جهیزیه باید از سوی زوج انجام شود و از این زمان به بعد، زوج امین اموال زوجه محسوب می‌شود و هرگونه تعدی و تفریط در این موضوع مصداق پیدا می‌کند.

در این مورد، زوجه به عنوان شاکی باید اثبات کند که از زمانی که به زوج اطلاع داده است، مال در دست زوج امانت بوده و وی در حفظ یا نگهداری این اموال تعدی یا تفریط کرده و یا با اقداماتی مثل استعمال، تصاحب، تلف و مفقود کردن آن، موجب ضرر مالک یا زوجه شده و اقدام او در این خصوص با سوء‌نیت همراه بوده است. احراز این سوء‌نیت نیز با دادگاه صورت می‌گیرد.

با توجه به شرایط مذکور، تعقیب شوهر به جرم خیانت در امانت در موارد طلاق، جدایی یا عدم تحویل جهیزیه به زوجه امکان‌پذیر است و زوجه می‌تواند با اثبات موارد مذکور در دادگاه اقدام به استرداد جهیزیه نماید. همچنین، لازم به ذکر است که از نظر حقوقی و قانونی، هر مورد باید بر اساس شواهد و ادله قابل اثبات و تایید باشد تا دادگاه تصمیم‌گیری نماید.

دریافت مشاوره

شما می توانید برای دریافت مشاوره از وکیل من با شماره ۸۷۲۰ ۶۰۰ ۰۹۱۲ تماس بگیرید و یا به بخش تماس با وکیل من مراجعه کنید.