دلایل تفاوت در ارث زن و مرد از نظر حقوقی
تفاوت در نحوه ارث بردن زن و مرد در اسلام و بسیاری از سیستم‌های حقوقی دیگر، موضوعی پر از ابهام و بحث‌های فلسفی است که به دلیل تاریخی و اجتماعی طولانی‌مدت ایجاد شده است. دلایل آن بسیار پیچیده و متنوع هستند و در این مقاله به تعدادی از این دلایل پرداخته خواهد شد.
یکی از تفاوت‌های حقوقی مهم میان زنان و مردان، نحوه تقسیم ارث بین آنهاست. در اکثر موارد، ارث مردان دو برابر زنان در نظر گرفته می‌شود. این موضوع، تا حد زیادی بر اساس نظریه‌های حقوقی و فرهنگی جوامع مختلف شکل می‌گیرد و قاعدتاً یک قاعده کلی نیست. با این حال، ترکه‌ای که از میت به وارث مرد می‌رسد، بیشتر از سهم وارث زن عادی است.
پس از پیش بینی این تفاوت در تقسیم ارث بین زن و مرد، ممکن است سوال شود که چرا معمولاً ارث زن نصف مرد در نظر گرفته می‌شود و چرا با وجود تأکید قرآن بر برابری زن و مرد، این حکم موجود است. در پاسخ به این پرسش، حقوقدانان و فقها مفاهیم متعددی را بیان کرده‌اند و دلایل متعددی را ارائه داده‌اند تا این شبهه را برطرف کنند.
در این مقاله، قصد داریم به پاسخ به این پرسش بپردازیم که معنی قاعده ارث زن نصف مرد چیست. سپس به توضیح این پرسش که چرا ارث زن نصف مرد است می‌پردازیم و در نهایت به بررسی نکات حقوقی، فلسفی و دلایل موجب تفاوت در تقسیم ارث بین زن و مرد می‌پردازیم. جهت درک بهتر این موضوع، با ما همراه شوید.
قاعده ارث زن نصف مرد است به چه معناست؟
تقسیم ارث بین ورثه پس از فوت شخص یکی از مسائل مهم و مورد توجه در حقوق ایران است. این مسئله بر اساس اصول شریعت اسلام و مفاد قرآن کریم تنظیم شده است. در اکثر موارد، تقسیم ارث بر اساس قاعده ارث دو برابری مرد به زن انجام می‌شود که به این معناست که سهم مرد دو برابر سهم زن در ارث می‌باشد. در این بخش از مقاله، به تفسیر و توضیح مفهوم این قاعده و دلایل متعدد آن پرداخته خواهد شد.
-مفهوم قاعده ارث زن نصف مرد به این معنا است که در تقسیم اموال متوفی، اگر متوفی تنها فرزندانی از جنس مختلف داشته باشد، اموال باقی مانده را به قسمت‌های متساوی تقسیم نماییم، نصف این اموال به وارث مرد و نصف دیگر آن به وارث زن تعلق می‌گیرد. به عنوان مثال، اگر متوفی تنها دارای یک فرزند پسر و یک فرزند دختر باشد، اموال باقی مانده پس از پرداخت دیون و هزینه‌های مرده‌به میراث را به دو بخش تقسیم کرده و یک نصف آن به فرزند پسر و نصف دیگر به فرزند دختر اختصاص می‌دهد.
-واجب به دانستن است که این قاعده کلی در تقسیم ترکه، به عنوان اصلی مطرح می‌شود ولی در تمامی مواقع به صورت مطلق و دائمی قابل اعمال نیست. وجود یا عدم وجود دیگر وراثان نیز می‌تواند توزیع دارایی‌ها را تحت تأثیر قرار دهد. به عبارت دقیق‌تر، اگر واحد متوفی تنها اجداد از سوی مادری داشته باشد، طبق ماده ۹۲۳ قانون مدنی، جد و جده باید مساوی بهره‌مند شوند و در این صورت ارث زن نصف مرد نخواهد بود. به عبارت دیگر، جنسیت افراد متوفی یا وارثان تأثیری در تقسیم میراث ندارد، بلکه تعداد و نسبت دقیق وراثان موجود تعیین‌کننده تقسیم ارث است.
چرا ارث زن نصف مرد است؟
این سؤال یکی از مسائلی است که در زمینه حقوق و تفاوت‌های جنسیتی مطرح می‌شود. این نکته واضح است که در اسلام، زن و مرد از لحاظ ارزش و حقوق اساسی برابری دارند و هر دو به عنوان انسان‌ها احترام شامل می‌شوند. اما در موضوع تقسیم ارث، تفاوت‌هایی وجود دارد که به مفهوم “زن نصف مرد” منجر می‌شود.
-این اصل معمولاً به عنوان “قاعده ارث زن نصف مرد” شناخته می‌شود. اساساً این قاعده به توزیع میراث بین ورثه پس از فوت یک فرد اشاره دارد. بر اساس این قاعده، اگر فرد فوت کند و وارثان او شامل فرزندان، همسران، والدین و غیره باشند، ترکه میت به تعداد مشخصی تقسیم می‌شود. در این تقسیم، مرد دو برابر حصه زن از میراث را دریافت می‌کند.
-دلیل این تفاوت در تقسیم ارث به مفهوم اجتماعی و اقتصادی آن مربوط است. در سیاق تاریخی، مرد به عنوان فراهم‌کننده و تأمین‌کننده اقتصادی خانواده شناخته می‌شد و به عنوان مسئول تأمین هزینه‌های معاش خانواده در نظر گرفته می‌شد. این تفاوت در تقسیم ارث به عنوان یک وسیله برای تضمین مالی حمایت از زن و خانواده در مواقع فوت فرد عضو خانواده بیان می‌شود. این تقسیم ارث به زن نصف مرد در واقعیت به معنای عدالت اجتماعی و حمایت اقتصادی از زنان تفسیر می‌شود.
-لازم به ذکر است که در موارد مختلف و در کشورها و فرهنگ‌های مختلف، تقسیم ارث ممکن است با قوانین و تفاهمات مختلفی صورت گیرد. بعضی از کشورها اصولی مشابه قاعده ارث زن نصف مرد را در قوانین خود جای داده‌اند، در حالی که دیگران به تقسیم ارث بر اساس اصول برابری جنسیتی پرداخته و تفاوتی در تقسیم ارث ندارند. این مسئله نشان‌دهنده پیچیدگی مسائل حقوقی و اجتماعی می‌باشد و ممکن است در طول زمان تغییر کند.
-تأثیر قوانین ارث در ایران از آیات قرآن کریم گرفته شده و نمی تواند به دلخواه تغییر کند. به عبارت دیگر، تنظیمات قوانین میراث در ایران بر اساس اصول دینی و آیات قرآنی صورت گرفته و نهایتاً نمی تواند توسط مقامات قانونی تغییر یابد. در این متن، دلایلی که توجیه می‌کنند چرا ارث زن نصف مرد است، تشریح می‌شوند.
-یکی از دلایلی که توجیه می‌کنند چرا ارث مرد دو برابر زن است، وجود وظیفه مرد به عنوان معاشر زناشویی ذکر می‌شود. به عبارت دیگر، مرد متعهد است که علاوه بر مخارج خود، نیازهای معاشرتی مانند خرج خوراک، پوشاک، مسکن و دیگر مخارج مرتبط با خانواده‌اش را نیز تامین کند. این در حالی است که این وظایف به صورت مشابه بر عهده زنان نیست.
-یکی از دلایل اصلی که ارث زن نصف مرد تعیین شده است، مربوط به تکالیف مالی مرد در اسلام است. در اسلام، مرد به عنوان تامین‌کننده خانواده معرفی شده و وظیفه پرداخت هزینه‌ها و نیازهای مالی خانواده بر عهده او قرار دارد. به عنوان مثال، ماده ۴۶۳ قانون مجازات اسلامی اعلام می‌کند: “در جنایت خطای محض در صورتی که جنایت با بینه، قسامه، یا علم قاضی ثابت شود، پرداخت دیه بر عهده عاقله است”. اصطلاح “عاقله” به موجب ماده ۴۶۸ همان قانون به پدر، پسر، و نسبت به پدر از طریق نسبت‌های پدری و مادری و پدری تعلق می‌گیرد.
این تکلیف‌ها و وظایف مالی بر مردان تحمیل شده و از این رو، در تقسیم ارث نیز به دلیل این وظایف مالی بیشتر بر مردان توجیه شده است.
-می‌توان به طور کلی گفت که تعیین ارث زن به نصف مرد به منظور توازن و تعادل میان حقوق و وظایف آن‌ها در نظام حقوقی اسلامی انجام شده است. در واقعیت، تعهداتی که بر مردان در اسلام تحمیل شده است، از جمله پرداخت مهریه، نفقه، اجرت المثل ایام زوجیت و دیگر تکالیف مالی، باعث می‌شود که بخش اعظم درآمد آن‌ها به زنان تعلق گیرد. این تناسب در تقسیم ارث به نمایندگی از تعهدات مالی مردان نسبت به خانواده و همسرانشان است و مهمترین هدف آن حفظ حقوق اقتصادی و اجتماعی زنان و تضمین رفاه آن‌ها در جامعه اسلامی است.
دریافت مشاوره
شما می توانید برای دریافت مشاوره از موسسه حقوقی وکیل من با بهترین و خبره ترین وکلا با شماره ۸۷۲۰ ۶۰۰ ۰۹۱۲ تماس بگیرید و یا به بخش تماس با وکیل من مراجعه کنید.
سوالات متداول
۱- مفهوم عبارت قاعده ارث زن نصف مرد چیست؟
معنی دقیق عبارت “قاعده ارث زن نصف مرد” این است که زن در تقسیم ارث باید نصف حقی که مرد دریافت می‌کند را دریافت کند. به عبارت دیگر، اگر ارث ترکه میت به سه قسمت مساوی تقسیم شود، یک قسمت به زن و دو قسمت به مرد تعلق می‌گیرد. برای جزئیات بیشتر به متن مقاله مراجعه کنید.
۲- چرا این قاعده تعیین شده است؟
دلایل متعددی برای تعیین این قاعده وجود دارد. یکی از اصلی‌ترین دلایل این است که در نظام حقوقی اسلامی، وظایف مالی و نفقه مردان برای تامین نیازهای خانواده و همسرانشان تعیین شده است. این تناسب در تقسیم ارث به نمایندگی از تعهدات مالی مردان نسبت به خانواده و همسرانشان است و هدف اصلی آن حفظ حقوق اقتصادی و اجتماعی زنان و تضمین رفاه آن‌ها در جامعه اسلامی است.